Στήν πρό τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ περίοδο, ὁ χρόνος μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἦταν γραμμικός, ἀφοῦ οἱ Ἰουδαῖοι περίμεναν τόν Μεσσία, γιά νά τούς ἀπαλλάξη ἀπό τήν δουλεία καί τήν ἁμαρτία. Στήν ἐκκλησιαστική ὅμως περίοδο, ἀφοῦ ὁ Χριστός ἦλθε, ἐνηνθρώπησε καί ἔδωσε τήν δυνατότητα σέ κάθε ἄνθρωπο νά ζήση τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, δέν ὑφίσταται τόσο ὁ γραμμικός χρόνος, ἀλλά ὁ σταυρικός. Δέν ὁδηγούμαστε πλέον ἐμεῖς στήν εὕρεση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ στό μέλλον, ἀλλά ὁ Χριστός καί ἡ Βασιλεία Του μετακινεῖται σέ μᾶς, δηλαδή ἔρχεται καί μᾶς συναντᾶ σέ κάθε χρονική στιγμή. Ἔτσι, τήν ζωή τῶν ἐσχάτων μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά τήν ζῆ σέ κάθε χρονική στιγμή. Ἄν δέ σκεφθοῦμε ὅτι μέ τήν ἐνανθρώπησή Του ὁ Χριστός ἐπανέφερε τόν Ἀδάμ στόν Παράδεισο, καί, φυσικά, τόν ἀνέβασε στό ὕψος ἐκεῖνο στό ὁποῖο θά ἔφθανε, ἄν δέν ἁμάρτανε, τότε μποροῦμε νά διαπιστώσουμε ὅτι τά παρελθόντα καί τά ἔσχατα βιώνονται στό παρόν, καί ἔτσι ζοῦμε τόν λεγόμενο λειτουργικό χρόνο. Ὁ χρόνος περιχωρεῖται ἀπό τήν αἰωνιότητα.

Τό ὅτι ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ ἔφερε τά ἔσχατα στήν ἱστορία καί τόν χρόνο, φαίνεται ἀπό πολλά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Θά ἤθελα νά μνημονεύσω τά βασικότερα.

   

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἀναφερόμενος στόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο ὁ Θεός ἀποκάλυψε τόν ἑαυτό Του, γράφει: «Πολυμερῶς καί πολυτρόπως πάλαι ὁ Θεός λαλήσας τοῖς πατράσθν ἐν τοῖς προφήταις, ἐπ᾽ ἐσχάτου τῶν ἡμερῶν τούτων ἐλάλησεν ἡμῖν ἐν υἱῷ» (Ἑβρ. α´,1). Μέ αὐτόν τόν λόγο φαίνεται ὅτι οἱ ἔσχατες ἡμέρες εἶναι ἡμέρες τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ. Μέ τήν εἴσοδο τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο ἄρχισε ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

Ὁ Ἀπόστολος Πέτρος, ἀναφερόμενος στήν λύτρωση πού ἐπετεύχθη μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ, γράφει: «εἰδότες ὅτι οὐ φθαρτοῖς, ἀργυρίῳ ἤ χρυσίῳ, ἐλυτρώθητε ἐκ τῆς ματαίας ὑμῶν ἀναστροφῆς πατροπαραδότου, ἀλλά τιμίῳ αἵματι ὡς ἀμνοῦ ἀμώμου καί ἀσπίλου Χριστοῦ, προεγνωσμένου μέν πρό καταβολῆς κόσμου, φανερωθέντος δέ ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν χρόνων δι᾽ ὑμᾶς» (Α´ Πέτρ. α´, 18-20). Ἡ ἔλευση τοῦ Χριστοῦ γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους προγνώστηκε πρό καταβολῆς κόσμου, ἀλλά τελικά πραγματοποιήθηκε στούς ἐσχάτους χρόνους. Οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, πού ἀξιώθηκαν τῆς μεγάλης Ἀποκαλύψεως, εἰσῆλθαν στήν ζωή τῶν ἐσχάτων χρόνων.

Τά τέλη τῶν αἰώνων στήν Ἁγία Γραφή δέν ἀναφέρονται μόνον στό τέλος τοῦ χρόνου, ἀλλά καί στήν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ, ἀφοῦ μᾶς δίνει τήν δυνατότητα νά ζήσουμε τήν ζωή τῶν ἐσχάτων. Κάνοντας λόγο ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γιά τούς πειρασμούς τῶν Ἰουδαίων στήν Παλαιά Διαθήκη γράφει: «ταῦτα δέ πάντα τύποι συνέβαινον ἐκείνοις, ἐγράφη δέ πρός νουθεσίαν ἡμῶν, εἰς οὕς τά τέλη τῶν αἰώνων κατήντησεν» (Α´ Κορ. ι´, 11). 

  

Ἡ βίωση τῶν ἐσχάτων ἀναφέρεται καί στήν συζήτηση τοῦ Χριστοῦ μέ τήν Μάρθα, τήν ἀδελφή τοῦ Λαζάρου. Ὁ Χριστός τήν διαβεβαιώνει ὅτι θά ἀναστηθῆ ὁ ἀδελφός της Λάζαρος. Ἐκείνη ἀπαντᾶ ὅτι γνωρίζει καλά ὅτι θά ἀναστηθῆ στήν ἐσχάτη ἡμέρα. Τότε ὁ Χριστός λέγει: «ἐγώ εἰμί ἡ ἀνάστασις καί ἡ ζωή. ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ κἄν ἀποθάνῃ ζήσεται· καί πᾶς ὁ ζῶν καί πιστεύων εἰς ἐμέ οὐ μή ἀποθάνῃ εἰς τόν αἰῶνα», καί ὕστερα ἀπό λίγο ἀνέστησε τόν Λάζαρο (Ἰω. ια´, 23 κ.ἑ.).

Αὐτή ἡ συνομιλία καί τό θαῦμα πού ἀκολούθησε εἶναι ἐκφραστικά. Δείχνουν ὅτι Αὐτός εἶναι ἡ ἀνάσταση καί ἡ ζωή, καί , ἑπομένως, μέ τήν ἔλευσή Του στόν κόσμο ἔφερε καί τήν ἀνάσταση καί τήν ζωή. Τήν ἀνάσταση τοῦ Λαζάρου πρέπει νά τήν δοῦμε σέ αὐτήν τήν προοπτική. Ὁ Χριστός δέν ἀνέστησε τόν Λάζαρο ἁπλῶς ἀπό φιλάνθρωπα αἰσθήματα, ἀλλά γιατί ἤθελε νά φανερώση ὅτι εἶναι προοίμιο τῆς ἀναστάσεως τῶν ἀνθρώπων, ὅτι Αὐτός ὁ Ἴδιος εἶναι ἡ ἀνάσταση, ὅτι μέ τήν ἐνανθρώπησή Του καταργεῖται ὁ θάνατος καί, ἑπομένως, μέ τήν ἐνανθρώπησή Του, ἦλθε στόν κόσμο ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Ἔτσι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι ἡ πέραν τοῦ χρόνου ζωή, ἀλλά βίωση τοῦ Θεοῦ ἀπό αὐτήν ἐδῶ τήν ζωή.

Μέσα στά πλαίσια αὐτά τίθεται καί ὁ χρόνος, καθῶς ἐπίσης καί ἡ βίωση τῶν ἐσχάτων καί στήν ὀρθόδοξη ὑμνογραφία. Σέ ἕνα ἀναστάσιμο τροπάριο ψάλλουμε: «Ὁ ἐκ Θεοῦ Πατρός Λόγος, πρό τῶν αἰώνων γεννηθείς, ἐπ᾽ ἐσχάτων δέ τῶν χρόνων, ὁ αὐτός ἐκ τῆς ἀπειρογάμου σαρκωθείς, βουλήσει σταύρωσιν θανάτου ὑπέμεινε, καί τόν πάλαι νεκρωθέντα ἄνθρωπον ἔσωσε, διά τῆς ἑαυτοῦ Ἀναστάσεως».

Ἔτσι, στήν Καινή Διαθήκη ἡ Βασιλεία τοῦ Θεου δέν εἶναι μόνον μιά ἐσχατολογική προσδοκία, ἀλλά ἐλθοῦσα πραγματικότητα. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀναλύοντας αὐτήν τήν ἀλήθεια, λέγει ὅτι στήν Ἁγία Γραφή φαίνεται ὅτι ἡ βίωση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ γίνεται κατά τρεῖς τρόπους.

Ὁ πρῶτος τρόπος εἶναι ὅτι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἔρχεται, καί γι᾽ αὐτό ἀπαιτεῖται μετάνοια, ὅπως κήρυττε ὁ Τίμιος Πρόδρομος καί ὁ Χριστός. Ὁ δεύτερος τρόπος, ὅτι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἦλθε, καί μάλιστα «ἐντός ὑμῶν ἐστιν» (Λουκ. ιζ´, 21) καί ὁ τρίτος τρόπος, ὅτι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ θά ἔλθη σέ ὅλη της τήν πληρότητα καί δόξα. Βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι Αὐτός ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός καί ἡ θέα τῆς ἀκτίστου Χάριτος.

Λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς: «μετανοεῖτε, ἤγγικε γάρ ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Καί οὐκ ἤγγισε μόνον, ... ἀλλά καί μετ᾽ οὐ πολύ περιφανέστερον παραγίνεται... Ἐπεί τοίνυν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί ἤγγικε καί ἐν ἡμῖν ἐστι, καί μετ᾽οὐ πολύ παραγίνεται, ποιήσωμεν διά τῶν τῆς μετανοίας ἔργων ἑαυτούς αὐτῆς ἀξίους».

Γιά ὅλους αὐτούς τούς λόγους, καί διότι ἦλθε ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, καί διότι πρόκειται νά ἔλθη στό τέλος τοῦ χρόνου, χωρίς νά γνωρίζουμε πότε θά εἶναι, γι᾽ αὐτό κάθε χρονική στιγμή «ἐσχάτη ὥρα ἐστί» (Α´ Ἰω. β´, 18), κατά τόν λόγο τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου.

Ἑπομένως, ὁ χρόνος στήν ὀρθόδοξη ἀντίληψη δέν εἶναι γραμμικός μέ τήν ἔννοια ὅτι περιμένουμε τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ στό μέλλον, δέν εἶναι ἀκόμη κυκλικός μέ τήν πλατωνική ἔννοια, ὅτι εἶναι ἄναρχος καί ἀτελεύτητος, ἀλλά μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι σταυρικός. Δηλαδή, καίτοι ὁδηγούμαστε πρός τήν μετά τόν θάνατο ζωή, στά μελλοντικά ἀγαθά, ἐν τούτοις αὐτά τά μελλοντικά ἀγαθά μποροῦμε νά τά ζήσουμε ἀπό αὐτήν ἀκόμη τήν ζωή. Ἄρα, ὁ χρόνος στήν ὀρθόδοξη ἀντίληψη δέν λειτουργεῖ τόσο ὡς παρελθόν, παρόν καί μέλλον, ἀλλά ὡς συμπεπυκνωμένος, σωτηριώδης καί λειτουργικός χρόνος.

Αὐτό σημαίνει πρωτίστως ὅτι τά ἔσχατα στήν ὀρθόδοξη παράδοση δέν εἶναι ἡ ζωή μετά τόν θάνατο καί μετά τήν Δευτέρα ἔλευση τοῦ Χριστοῦ, δέν εἶναι ἡ ζωή τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, ἀλλά ἡ κοινωνία καί ἑνότητα μέ τόν Χριστό, πού γίνεται καί ἀπό αὐτήν ἀκόμη τήν ζωή. Μιά ἐσχατολογία ἀποδεσμευμένη ἀπό τό παρελθόν καί τό παρόν δέν εἶναι ὀρθόδοξη, εἶναι διαστρέβλωση τῆς περί τῶν ἐσχάτων διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας.

ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο

Η ΖΩΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ